Posty z serii Black Diamond QC LAB odpowiadają na najczęściej zadawane pytania dotyczące sprzętu wspinaczkowego. Ich autorem jest Kolin Powick – dyrektor działu jakości w firmie Black Diamond.
W tych czasach, ze względu na kilkadziesiąt firm produkujących niezliczoną ilość karabinków, wybór tego odpowiedniego do danego rodzaju wspinania jest nie lada wyzwaniem. Karabinek druciany czy zwykły? Automatyczny czy zakręcany? Ultralekki czy ciężki? Jakiego wyboru powinienem dokonać, odchudzając sprzęt górski, a jakiego, kompletując sprzęt do wspinaczki sportowej?
Każdy rodzaj szpeju może być uniwersalny, jednak zazwyczaj pewne produkty są specjalnie zaprojektowane do konkretnego rodzaju użytkowania. Jak prawie w każdym przypadku, zawsze najrozsądniej jest wybrać odpowiedni sprzęt do odpowiedniej roboty. W tym miesiącu postaramy się uwypuklić podstawy użytkowania karabinków, by pomóc Ci dokonać najlepszego wyboru karabinka wspinaczkowego do rodzaju aktywności.
Różnice pomiędzy karabinkami przemysłowymi a wspinaczkowymi
Ponieważ często otrzymujemy tego typu pytanie, zaczniemy od krótkiej wzmianki dotyczącej podstaw użytkowania karabinka.
Otrzymuję mnóstwo telefonów od arborystów, strażaków, ratowników, przystani jachtowych, żeglarzy, kierowców jeepów i pracowników magazynowych, chcących dowiedzieć się, czy mogą używać naszych karabinków w ich branży. Oficjalną odpowiedzią jest zawsze: nie, nie zaleca się. Jak mówią wszystkie nasze instrukcje, sprzęt Black Diamond jest „przeznaczony tylko do wspinaczki i alpinizmu.” Dlaczego?
Odpowiedź jest prosta – jesteśmy wspinaczami i alpinistami, zatem znamy się na wspinaczce i alpinizmie. Projektujemy, testujemy i certyfikujemy nasz sprzęt do wspinaczki i alpinizmu. Nie jesteśmy dokładnie zorientowani w poprawnym czy niepoprawnym użytkowaniu sprzętu innych branż oraz z obciążeniami, jakie w nich występują.
Z czego wielu ludzi może nie zdawać sobie sprawy, sprzęt wspinaczkowy jest inaczej projektowany, testowany i poddawany innym obciążeniom niż roboczy. Karabinki przemysłowe są zazwyczaj stalowe, cięższe, bardziej wytrzymałe i poddawane innemu obciążeniu niż aluminiowe (ze stopów aluminium – przyp. tłum.) karabinki wspinaczkowe.
Karabinek przemysłowy jest zazwyczaj oznaczany wytrzymałością SWL (z ang. safe working load lub safe working limit, czyli limit bezpiecznego udźwigu) – około 30 kN. To znaczy, że możesz bezpiecznie podziałać na niego siłą 30 kN. W użytkowaniu przemysłowym prawie zawsze występuje pewien rodzaj współczynnika bezpieczeństwa w granicach 2 lub więcej. Oznacza to, że karabinek nie powinien pęknąć przy działaniu siły do około 60 kN. Sprzęt wspinaczkowy jest jednakże testowany pod względem siły, która ostatecznie go zniszczy. Karabinek o wytrzymałości 20 kN pęknie zatem przy działaniu tej siły, a to zdecydowanie zmienia postać rzeczy.
Konkluzja: Sprzęt wspinaczkowy nie powinien być używany w branży przemysłowej, ponieważ po prostu nie jest przeznaczony do obciążeń i sytuacji, jakie tam występują.
Słowo o wytrzymałosci karabinków
Jeżeli mowa o wytrzymałości karabinka, prawie każdy dostępny dzisiaj na rynku model posiada atest CE. Znaczy to, że spełnia minimalne wymogi wytrzymałości. Grupa mądrych ludzi spędziła mnóstwo czasu, by określić te standardy, biorąc pod uwagę naturalne warunki wspinaczkowe i alpinistyczne. Jeśli zagłębilibyśmy się w w drobne szczegóły, to jest kilka subtelnych różnic i wyjątków w rodzajach karabinków wspinaczkowych. Dla uproszczenia powiedzmy, że minimalne wymogi wytrzymałości karabinków wspinaczkowych wynoszą:
- Wytrzymałość przy zamkniętym zamku (wzdłuż osi podłużnej przyp. tłum.) – 20kN
- Wytrzymałość przy otwartym zamku (wzdłuż osi podłużnej przyp. tłum.) – 7kN
- Wytrzymałość wzdłuż osi poprzecznej – 7kN
Mimo że teoretycznie siła obciążenia podczas asekuracji może wynieść 20kN, jest to niezwykle rzadkie i zazwyczaj spowodowane błędnym użytkowaniem. Czy karabinek z oznaczeniem 24kN jest bardziej wytrzymały niż karabinek z oznaczeniem 20kN? Tak. Czy ma to jakieś znaczenie? W większości przypadków – praktycznie żadne.
Aktualnie wytrzymałości przy otwartym zamku i wzdłuż osi poprzecznej dla większości karabinków wspinaczkowych wynoszą mniej (około trzykrotnie) niż przy zamkniętym zamku. Te obciążenia można realnie zaobserwować podczas wspinania. Zatem karabinki z większą wytrzymałością przy otwartym zamku i wzdłuż osi poprzecznej mają sens. Zaznaczmy jednak raz jeszcze: wszystkie dostępne na rynku karabinki muszą spełniać minimalne wymogi.
Jak wybrać odpowiedni karabinek wspinaczkowy?
W samym obrębie karabinków do wspinaczki skałkowej czy alpinizmu, jaki model czy rodzaj będzie najlepszym wyborem? Sam Black Diamond produkuje ponad 30 różnych rodzajów karabinków. Od specjalnie zaprojektowanych karabinków do asekuracji, przez posiadające zamek blokowany, druciany, keylock czy prosty, do tych z osłoną „ząbka” (przy karabinku drucianym – przyp. tłum.), a teraz nawet karabinek z zamkiem magnetycznym. Jak dobrać odpowiedni sprzęt do odpowiedniej roboty? Głównie skupię się na ofercie karabinków firmy Black Diamond ponieważ sam ich używam i na nich najlepiej się znam.
Karabinki do asekuracji
Karabinki do asekuracji, również znane jako karabinki HMS, zawsze posiadają blokadę zamka i duży prześwit do wygodnej współpracy z półwyblinką. Występują wersje cięższe i większe, zazwyczaj wykonane z prętów o większej średnicy oraz mniejsze, często lżejsze, zazwyczaj o bardziej agresywnej konstrukcji typu I-beam (przekrój dwuteowy – przyp. tłum.). Zmniejsza ona wagę karabinka gdyż miejsca wymagające znacznej wytrzymałości wykonane są z większej ilości metalu niż miejsca, w których nie jest to konieczne.
Karabinki o większej średnicy zazwyczaj zużywają się wolniej, ponieważ są lepiej przystosowane do współpracy z liną – równomiernie rozkładają siłę tarcia na swojej powierzchni. Lżejsze karabinki o konstrukcji typu I-beam szybciej wykazują ślady zużycia ze względu na zróżnicowanie przestrzeni, na której pracuje lina.
Osobiście lubię karabinek Rocklock i Mini Pearbiner do standardowej asekuracji, Black Diamond Gridlock do używania z GriGri, a Vaporlock na wielowyciągach i we wspinaczce lodowej czy alpejskiej.
Karabinki z blokadą zamka
Na rynku można spotkać teraz wiele różnych mechanizmów blokady zamka. Jeżeli chodzi o firmę Black Diamond, dzielą się one na:
- Zakręcane
- TwistLock (zamek automatyczny przyp. tłum.)
- Najnowszy Magnetron (zamek magnetyczny przyp. tłum.)
Zamki typu TwistLock i Magnetron to zamki z blokadą automatyczną. W ich przypadku po zamknięciu zamka następuje automatyczne zablokowanie. W karabinkach zakręcanych by zablokować zamek konieczne jest jego zakręcenie. Typowe karabinki z zamkiem zakręcanym są lżejsze niż z zamkiem automatycznym. Musisz tutaj dokonać wyboru pomiędzy niższą wagą a dodatkowym bezpieczeństwem.
Oprócz opisanych powyżej zamków, karabinki z blokadą dzielą się na dwie główne rodziny: duże i małe. Zwykle duże karabinki z blokadą używane są do asekuracji (jak opisano powyżej), zakładania wędek oraz jako główny karabinek stanowiskowy. Mniejsze karabinki z blokadą są często używane do budowania stanowisk w miejscach, gdzie można obawiać się otwarcia zamka lub do wpinania się w stanowisko.
Zamek druciany czy zamek prosty?
W 1995 firma Black Diamond wraz z karabinkami HotWire wprowadziła na rynek wspinaczkowy nową technologię – zamek druciany. Są one z natury lżejsze. Zamek jest mniej podatny na przymarzanie, a ze względu na mniejszą masę mniej odskakuje (efekt whiplash, czyli otwarcie zamka przez bezwładność ramienia – przyp. tłum).
Podczas odpadnięcia przy wspinaczce, dużo karabinków zostaje obciążonych, lina rozciąga się i napręża przez co ekspresy drżą i obijają się o skałę. Zamki proste posiadają większą masę, przez co w takiej sytuacji może to wpłynąć na jego delikatne odchylenie lub całkowite otwarcie. Jak opisano powyżej, typowe karabinki są od 3 do 4 razy mocniejsze przy zamkniętym zamku. Zmniejszona masa zamka znacznie redukuje jego odskakiwanie.
Osobiście bardzo odpowiada mi, że karabinki z zamkiem drucianym są zazwyczaj lżejsze i mniej podatne na przymarzanie. Głównie używam ich zatem na długich drogach z długotrwałym podejściem oraz do wspinaczki lodowej czy alpejskiej.
Zamek keylock czy zamek z „ząbkiem”?
Zamki w karabinkach starszego typu posiadały konstrukcję z „ząbkiem”. Dzięki niej, w momencie obciążenia, zamknięty zamek był zwarty z korpusem karabinka. Ten typ zamka jest wytrzymały oraz względnie prosty i tani w produkcji.
Kolejny solidny typ zamka pojawił się na rynku kilka lat temu – keylock. Wykorzystuje on kształt “kieszonki” zamka, która współgra z „noskiem” karabinka nadając wytrzymałość przy zamknięciu. Zaletą tej konstrukcji jest zmniejszenie szansy na haczenie karabinka o ring, cięgno kości czy taśmę. Karabinki zahaczone noskiem są zaskakująco mało wytrzymałe i właśnie w takich okolicznościach mogą najłatwiej zawieść.
Produkcja zamków typu keylock jest odrobinę droższa, ale daje możliwość cieszenia się karabinkiem, który się nie haczy. Do niedawna, jeżeli byłeś typem osoby, która bardzo lubiła niehaczący się karabinek, ale również ceniła niską wagę i zmniejszone odskakiwanie zamka, musiałeś dokonać wyboru. Teraz technologia Black Diamond HoodWire pozwala upiec dwie pieczenie na jednym ogniu. Otrzymujesz funkcjonalność zamka drucianego wraz z niehaczącym się karabinkiem dzięki prostemu rozwiązaniu – osłony „ząbka”. Technologia HoodWire jest zastosowana zarówno w modelu HoodWire, jak i w naszym nowym karabinku Oz.
Ciężki czy lekki?
Kiedy pojawiły się pierwsze karabinki Black Diamond Oz, mój kumpel Travis zadzwonił do mnie mówiąc z podekscytowaniem: „Zamierzam kupić cały zestaw ekspresów Oz jako mój nowy szpej do wspinania sportowego. Są takie lekkie!” To prawda – ważą jedynie uncję (≈28,35 g) i od tego pochodzi ich nazwa (Oz to skrót od wyrazu „uncja” przyp.tłum.). Czy są one jednak dobrym wyborem w przypadku ekspresów do wspinania sportowego? Pewnie – jeżeli wspinasz się na wielowyciągach w kanadyjskich Górach Skalistych albo próbujesz zrobić onsight na trudnej sportowej drodze wymagającej 22 ekspresów. Nie jest to jednak najlepszy wybór w przypadku podstawowego zestawu do wspinania skałkowego. Dlaczego?
By zmniejszyć wagę karabinków, producenci wykonują je z mniejszej ilości metalu. Ostatecznie wszystkie karabinki spełniają wymogi CE, jednak mniejsza ilość metalu oznacza kilka rzeczy. Mniejszy rozmiar utrudnia wpinanie. Grzbiet karabinka jest bardziej podatny na wygięcie, jeżeli zostanie obciążony na krawędzi skały. Często posiadają one także mniejszą powierzchnię styczności z liną, co znaczy, że pojawia się na niej silniejszy „telegraf.”
Ekspres zoptymalizowany do zwykłej wspinaczki powinien posiadać górny karabinek uniemożliwiający haczenie się o ringi oraz całkiem duży dolny karabinek do łatwego wpinania liny. Kilka konkretnych sportowych zestawów to Livewire, Nitron i ekspresy Black Diamond Hoodwire.
Przy użyciu zrywarki dokonaliśmy szybkiego porównania masywniejszych karabinków wspinaczkowych z lżejszymi. Celem było ustalenie, ile odpadnięć ze współczynnikiem 1.7 przy statycznej asekuracji, bez żadnego wydania liny, ostatecznie wpłynie na zniszczenie jej lub karabinka.
Przy większości dużych i cięższych karabinków, lina została ostatecznie przecięta, a karabinek był w na tyle dobrym stanie, by spokojnie nadal móc go użytkować. Lżejsze i mniejsze karabinki po około 3-5 odpadnięciach były poważnie odkształcone i uznałbym je za nienadające się do dalszego użytkowania – zamek nie otwierał się. W kilku sytuacjach taśma od ekspresu 10 mm Dynex została przerwana.
Oczywiście był to bardzo brutalny test. Nikt przy zdrowych zmysłach nie przeprowadziłby go, czy nawet nie był w stanie go przeprowadzić, w realnych warunkach powtarzając odpadnięcie z ekstremalnym współczynnikiem odpadnięcia 1.7 przy statycznej asekuracji na tej samej części liny. Jaki płynie morał z tej historii? Używaj odpowiedniego sprzętu do odpowiedniej roboty.
Cięższe karabinki z dużym prześwitem mają swoją rację bytu, gdyż są wytrzymalsze i mogą przyjąć większe obciążenie. Użyj czegoś w tym rodzaju, kompletując podstawowy zestaw ekspresów, na których często latasz podczas patentowania ruchów na trudnym projekcie. Małe i lżejsze karabinki nie są zaprojektowane, by wytrzymać takie samo obciążenie. Przeznaczone są do aktywności, w których waga ma znaczenie – podczas wspinaczki górskiej czy lodowej, czyli wtedy, kiedy raczej nie latasz zbyt często.
Konkluzja
Oczywiście każdy certyfikowany karabinek może być wykorzystany uniwersalnie. Jak większość sprzętu wspinaczkowego, wiele z nich jest jednak zaprojektowana z myślą o szczególnej funkcji. Dobór odpowiedniego karabinka do odpowiedniego rodzaju użytkowania znacznie udogodni wspinanie.
Wybór lekkich druciaków przy wspinaniu alpejskim ułatwi szybsze poruszanie, zaś wytrzymalsze karabinki do wspinania sportowego znacznie wydłużą żywotność Twojego szpeju. Jak w przypadku większości rzeczy, sprawa sprowadza się do prostej zasady – używaj odpowiedniego sprzętu do odpowiedniej roboty.
Bądźcie bezpieczni,Kolin Powick
Kolin Powick jest inżynierem mechanikiem pochodzącym z Calgary w Kanadzie. Ma prawie 20 lat doświadczenia jako inżynier i jest dyrektorem działu jakości w firmie Black Diamond od 2002 roku. Kolin nadzoruje testy całego sprzętu Black Diamonda od fazy prototypu po końcowe testowanie gotowych produktów. Jeśli masz pytanie techniczne do Kolina, wyślij wiadomość na askkp@bdel.com, a on SPRÓBUJE odpowiedzieć.
Źródło: https://eu.blackdiamondequipment.com/en_PL/qc-lab-choosing-the-right-tool-for-the-job–carabiners.html
Tekst został przetłumaczony za zgodą Black Diamond z bloga QC Lab zajmującego się problematyką kontroli jakości sprzętu wspinaczkowego BD – zawarte w nim opinie są prywatnymi spostrzeżeniami autora. Nagłówki i wyjaśnienia w wersji polskiej zostały dodane przez tłumacza.
Zalecamy, by wszelkie wątpliwości dotyczące sprzętu i technik konsultować z licencjonowanym instruktorem wspinaczki.
